संस्कृत  साहित्य

जयतू संस्कृतमं | वदतू संस्कृतमं |

संस्कृत भाषा ही भारताने जगाला दिलेली एक अभूतपूर्व देणगी आहे. संस्कृत ही अत्यंत अचूक, संपूर्ण, वैज्ञानिक, मधुर व श्रीमंत भाषा आहे. जगातील कुठल्याही भाषेपेक्ष जास्त अक्षरे व शब्द संस्कृत भाषेत आहेत. संस्कृत साहित्यात काव्य, नाटक, तत्वज्ञान, तांत्रिक, वैज्ञानिक व धार्मिक ग्रंथांचा सामावेश होतो. आदि काळापासून संस्कृतचे ज्ञान मौखिक पद्धतिने पिढ्यान पिढ्या प्रसृत करण्यात आलेले आहे. संस्कृतची ज्ञानधन ब्राम्ही व देवनागरी लिपीमध्ये नोंदविण्यात आलेली आहे.

३१ जुलै २०२० च्या आकडेवारीनुसार भारतात एकूण २४,८२१ लोकांनी त्यांची मातृभाषा संस्कृत असल्याची नोंद केलेली आहे. तसेच भारतात संस्कृत बोलणार्‍यांची संख्या एकूण २३,६०,८२१ इतकी आहे. भारतीय राज्य घटनेच्या आठव्या सूचीनुसार संस्कृत ही इतर २२ भाषांमध्ये समाविष्ट करण्यात आलेली आहे. उत्तर भारतीय व कर्नाटक संगीतामध्ये संस्कृतचा भरपूर उपयोग केल्या जातो, परंतु आता ह्या लेखात आपण त्या विषयी बोलणार नाही. त्याबाबत पुढील लेखात बोलूया.

जगप्रसिद्ध वेद, उपनिषदे व भगवतगीता हे प्रमुख ग्रंथ संस्कृतमध्येच आहेत. ऋग्वेद, यजुर्वेद, सामवेद व अथर्ववेद हे चार वेद भारतीय संस्कृत व संस्कृतिक इतिहासाचे प्रमुख संदर्भ ग्रंथ आहेत. प्रत्येक वेदात, संहिता, ब्राह्मनम, आरण्यक व उपनिषत असे चारभाग आहेत. जगातील सर्वात जुने व्याकरण हे महर्षि पाणिणी यांचे “अष्टाध्यायी” आहे व अजूनही ते उपयोगात आहे. उत्तर वैदिक काळात वेदांग म्हणून व्याक्रणाचा समावेश झालेला आहे. अष्टाध्यायीत एकूण ३९५९ सूत्रे आहेत. जगातील बर्‍याच भाषांमध्ये संस्कृत मधून कित्येक शब्द गेलेले आहेत. एक उदाहरण घेऊ. जर्मनीच्या प्रसिद्ध विमान कंपनीचे, “लुफ्तानसा”. या शब्दाचा संधिविग्रह केला तर तो असा होईल, “लुफ्त” आणि “हंस”; म्हणजे हरवलेला हंस. भारतात, हंस हा अचैतन्याचा द्योतक मानल्या जातो. जगातील कुठल्याही भाषेपेक्षा जास्त म्हणजे १०२ अरब, ८७ कोटी ५० लाख शब्द वेगवेगळ्या धार्मिक ग्रंथामध्ये, पुरस्तकामध्ये व बोलण्यामध्ये उपयोगात आणल्या जातात. इतकेच नवे शब्द पुढच्या १००-१५० वर्षात तयार होऊ शकतात. जसे ५० वर्षापूर्वी अस्तित्वात नसलेले शब्द, स्मृतिकोष (Pen drive), विद्युतकोष (Dry Battery Cell), जंगमदूरध्वनी (Mobile), पुन:पुरणी (Refill), संगणक (Computer), प्रतिमायंत्र (Camera), चित्रमुद्रिका (Video Camera), उपग्रहदूरध्वनी (Satellite Phone), चचार (Car), उर्जाकोष (Power bank).

आता आपण संस्कृतमध्ये काय काय साहित्य उपलब्ध आहे ते पाहूया. रामायणाशिवाय, आध्यात्मरामायण, आनंदरामायण, अद्भुत्तरामायण, वसिष्ठरामायण. मत्स्यपुराण, मार्कंडेयपुराण, भागवतपुराण, भविष्यपुराण, ब्रह्मांडपुराण, ब्रह्मपुराण, ब्रम्हवैवर्तपुराण, विष्णुपुराण, वायुपुराण, वामनपुराण, वराहपुराण, अग्निपुराण, नारदपुराण, पद्मपुराण, लिङ्गपुराण, गरुडपुराण, कूर्मपुराण, स्कंदपुराण अशी आहेत. याशिवाय अजून काही उपपुराणे आहेत. ती अशी, विष्णुधर्मपुराण, विष्णुधर्मोंतरपुराण, नारसिंह, ब्रुहन्नारदीय, क्रिययोगसार, देवीपुराण, कालिकापुराण, देवीभागवत, महाभागवत, शिवपुराण, शिवरहस्य, एकाम्रपुराण, साम्बपुराण, गणेशपुराण, मुद्ग्लपुराण, भविष्योंत्तरम, बृहद्धर्मपुराण, भार्गवपुराण.

पाच महाकाव्ये तर साहित्यातील खजिनाच म्हटला पाहिजे, ज्यात, कलिदासाचे रघुवंश, कुमारसंभव, भारावीचे किरातार्जुनीय, माघाचे शिशुपालवध, तर श्रीहर्षाचे नैषधीयचरितमं याचा समावेश होतो.

यावरूनच श्लोक निर्माण झाला असावा.   

“उपमा कालिदासस्य, भारवे अर्थगौरम |

दन्डिन: पदलालित्यम, माघे सन्ति त्रयो गुणा: ||”

महाकवि कालिदासने याशिवाय अभिज्ञानशाकुंतल, विक्रमोर्वशीयम, मालविकाग्निमित्रम ही नाटके तर मेघदूतव ऋतुसंहार ही खांडकाव्येही लिहिती आहेत. संस्कृत साहित्यात प्रसिद्ध असणार्‍यांमध्ये शिलाभट्टारिका, तिरूमलाम्बा, विज्जीका, विजया, गंङादेवी, रामभद्राम्बा, देवकुमारिका व क्षमराव ह्यांचा समावेश होतो.  

कथा स्वरुपात, विष्णुशर्माचे पंचतंत्र, नारायनाचे हितोपदेश, सोमदेवाचे कथासरित्सागर व गुणाढ्याचे बृहत्क्था यांचा समावेश होतो. फक्त ३०० श्लोक लिहिणारा राजा भर्तृहारी तर अद्वितीयच म्हणावा लागेल. त्यात, १०० श्लोक शृंगारशतक, १०० श्लोक वैराग्य शतक तर १०० श्लोक नीतीशतकाचे आहेत, तरीही हा अभूतपूर्व खजिना म्हणावा लागेल. सुभाषितरत्नभंडारामध्ये १०,००० सुभाषिते आढळतात. एक वेगळ्या प्रकारचे साहित्य म्हणजे अमरकोष, मेदिनीकोष, हलायुधकोष व त्रिकांडशेषकोष.

वेदांचाच पुढचा भाग म्हणजे उपनिषदे, ज्यात ईशावास्योपनिषत, केणोपनिषत, कठोपनिषत, प्रष्ंनोपनिषत, मुंडकोपनिषत, मांडूक्योपनिषत, ताईतरीयोपनिषत, ऐतरेयोपनिषत, छानदोग्योपनिषत, बृहदारण्यकोपनिषत होत. प्रस्थानत्रयि मध्ये उपनिषद, भगवतगीता व ब्रह्मसूत्रे यांचा समावेश होतो. स्मृतिग्रंथामध्ये मनुस्मृती, याज्ञवल्क्यस्मृति, पराशरस्मृति, देवलस्मृति व् नारदस्मृति हे मौल्यवान ग्रंथ आहेत.

आस्तिक दर्शनामध्ये, कपिल मुनींचे सांख्यदर्शनम, महर्षि पतंजलिचे योगदर्शन, गौतमाचे न्यायदर्शन, कनादांचे वईषेशिकदर्शनम, जैमिनीचे पूर्वमिमांसा व महर्षि व्यासांचे उत्तर मिमांसा हे येतात. त्याचप्रमाणे, नास्तिक दर्शनात, चार्वाकदर्शन, जैनदर्शन, बौद्धदर्शन यांचा समावेश होतो.  

साहित्य, तत्वज्ञान, धार्मिक याशिवाय संस्कृत भाषेमध्ये इतर ज्ञानविषयक लिखाण केलेले आहे. आरोग्याच्या बाबतीत चरक, सुश्रुत, जीवक व दिवोदास यांचे पण योगदान खूप मोलाचे व महत्वाचे मानले जाते. आपण याबाबत पुढे येका लेखात चर्चा करणार आहोतच. पायथ्यागोरसने (Pythagoras) त्याचा सिद्धान्त मांडण्यापूर्वी म्हणजे ख्रिस्तपूर्व ७००-६०० या काळात हाच सिद्धान्त शुल्बसूत्रात मांडलेला आहे. तसेच प्रसिद्ध पायची किंमत आर्यभट्टने ख्रिस्तपूर्व ५०० मध्येच मांडलेली आहे.

सौरशक्ती, प्रकाश, उष्णता, वर्ण याविषयी भरद्व्ज यांनी अंशुबोधिनी व नारायनसुक्तम हे ग्रंथ लिहिले आहेत. रसायनशास्त्रावर (Chemistry) भरद्वाजानी विश्ववाद्म ह्या ग्रंथाचे लेखन केले. पाकक्रियेबाबत (Catering & Recipe) ऋषि सुकेश यांनी पाकविज्ञान ह्या ग्रंथाचे लेखन कळे. महर्षि वाल्मिकीनी गणितावरील ६४ सूत्रे अक्षरलक्षणगणितशास्त्रं याचे लेखन केले आहे. आश्चर्य म्हणजे छायाचित्रीकरणावर (Photography) देखील भीममहर्षिनी चित्रकर्म हा ग्रंथ निर्माण केला. प्राणीवैद्यक शास्त्रावर (Veterinary Science) शालिहोत्रमहर्षि यांनी अश्वचिकीत्साशास्त्रं हा विज्ञाना संबंधी ग्रंथाची रचना केली. संगीतावरील (Musicology) सुप्रसिद्ध संगीत रत्ंनाकर हा महर्षि शारंगधरानी लिहिलेला आहे. राज्यप्रशासन व व्यवस्थापनशास्त्रावर (State Governance & Management) सुप्रसिद्ध आर्य चाणक्यांनी तर तितकेच महत्वाचे काम केलेले आहे. संगीत, आरोग्य व व्यवस्थापनशास्त्र या विशयावर स्वतंत्र लेख लिहिणार आहोतच.

आधुनिक काळात काही संस्कृत पंडितांनी सुद्धा लेखण केलेले आहे. श्री. जग्गूवकुलभूषण यांनी अद्भुतदूतम, शृंगारलीलामृतम, श्री. श्रीधर भाष्कर वर्णेकर यांनी शिवराज्योदय, जवाहर तरंगिणी याचे लेखण केले आहे. याशिवायही इतर लेखकांनी संस्कृतमध्ये अलीकडच्या काळात लिखाण केलेले आहे.

आज भारतात एकूण १६ संस्कृत विद्यापीठे कार्यरत आहेत. कालच भारत सरकारने जाहीर केलेल्या नवीन शैक्षणिक धोरणानुसार संस्कृतला भरपूर महत्वं प्रदान करण्यात आलेले आहे. येणार्‍या काळात जसा, योगाचा संयुक्त राष्ट्र संघाने स्विकार करून आंतरराष्ट्रीय योगदिन सुरू केला तद्वतच आपण सगळे आशा करूया की लवकरच संस्कृत भाषेचा अव्वल व उत्तम दर्ज्याची वैज्ञानिक भाषा म्हणून स्विकार केल्या जाईल.

|| पुनर्मिलाम: ||

पठामि संस्कृतं नित्यम, वदामि संस्कृतं सदा |

ध्यायामि संस्कृतं सम्यक, वन्दे संस्कृत मातरम ||१||

 

मुकुंद भालेराव

प्रमुख: प्रचार विभाग, देवगिरी प्रांत, संस्कृत भारती

|| संपर्क ||

| Twitter: @mukundayan | Instagram: mukundayan |

| Telegram: mukundayan | Blog: Mukund Bhalerao |

|Skype: Mukundayan | E-Mail: mukundayan@yahoo.co.in|

|| जयतू संस्कृतमं | वदतू संस्कृतमं ||

“भारत देशाकरिता येकच समान सांस्कृतिक भाषा म्हणजे संस्कृत भाषा.” - भारतरत्न डों बाबासाहेब आंबेडकर

श्रावण द्वादशी (दिनांक ३१ जुलै २०२०) शुक्रवार ते तृतीया (६ ऑगस्ट २०२०) गुरुवार या सप्ताहात पूर्ण देशात व देशाबाहेर संस्कृत सप्ताह साजरा होणार आहे. भारत सरकारने नुकतेच नवीन शैक्षणिक धोरण जाहीर केले, त्या प्रमाणे तीन भाषेच्या सूत्रात संस्कृतचा समावेश करण्यात आला आहे. ह्या पार्श्वभूमीवर प्रत्येक भारतीय नागरिकाला संस्कृतविषयी माहिती करून घेणे हितावह ठरेल ह्या उद्देशाने काही विचार मांडण्याचा हा अल्पसा प्रयत्न आहे.

 

संस्कृत ही भारताची येक अधिकृत भाषा आहे. संस्कृत भाषेला सर्व भाषांची जननी समजले जाते. संस्कृत भाषा ही तिच्या अचूकते करिता व सौन्दर्‍याकरिता ओळखल्या जाते. हिंदू शिवाय, जैन व बौद्ध धर्मातील साहित्य संस्कृत भाषेत आहे. आज सगळे जग संस्कृतकडे आकर्षित होत आहे. भारतातील सर्व हिंदू, धार्मिक कार्यक्रमात संस्कृत भाषेचाच वापर करतात व ती अत्यंत पवित्र समजल्या जाते. संस्कृत मंत्राचे ऊच्चारण हे विशिष्ट पद्धतीने केल्यामुळे तयार होणार्‍या ध्वनिचा, व्यक्तीच्या मनावर व शरीरावर चांगला परिणाम होत असतो. असे समजल्या जाते कि, संस्कृत भाषा प्रत्यक्ष ब्रम्हदेवाने निर्माण केली असून ती ब्रह्मदेवाने ऋषिना सांगितली. त्यामुळे संस्कृतला “देववाणी” म्हणतात.

 

आठराव्या शतकात संस्कृत, लॅटिन व ग्रीक भाषेमध्ये काही समानता आढळून आल्यानंतर संस्कृत व यूरोपियन भाषांचा तौलनिक अभ्यास भारतात व युरोपीय देशांमध्ये सुरू झाला. संस्कृत भाषेतील सर्वात जुने लिखाण हे वेद कालीन असून त्याचा कालावधी इसवीसनापूर्वी १५०० ते २०० असा आहे. त्यावेळी ज्ञानदानाची पद्धत ही मौखिक होती. मानवी इतिहासात संस्कृत साहित्य हे सर्वात जुने साहित्य आहे.

 

हिदू धर्माला पायाभूत असणारे वेद, उपनिषदे, पुराणे, वेदांगे, मंत्र (Vedas, Upanishdas, Puranas, Vedange and Mantras) या सर्वांची निर्मिती याच काळात झाली. त्यात सर्वात जुने म्हणजे ऋग्वेद, सामवेद, यजुर्वेद व अथर्ववेद (Rugved, Samved, Yajurved & Atharvaved). या महान ग्रंथावर आधारित ग्रंथ, पुढे इसवीसनापूर्वी ५०० ते १००० या काळात निर्माण झाले. या नंतरच्या काळात महर्षि पाणिणीनी (Maharshi Panini) संस्कृत व्याकरणाची रचना केली.

 

भारताला अति सम्रुध्द साहित्यिक वारसा प्राप्त झालेला आहे, ज्यात दोन महाकाव्ये (Epics) म्हणजे रामायण व महाभारत हे होत. याशिवाय, चार वेद (Vedas), दहा उपनिषदे (Upnishadas), सहा आस्तिक दर्शने (Astik Darshne), चार नास्तिक दर्शने (Nastik Darshane), अठरा पुराणे (Puranas), अठरा उपपुराणे (Uppuranas), नाट्ट्यशास्त्र (Dramatics), विमानशास्त्र (Aeronautics), रसायनशास्त्र(Chemistry), शस्त्रशास्त्र (Weapon Technology), नौकाशास्त्र (Marine Engineering), युध्दशास्त्र (Science of Wars), काव्यशास्त्र (Art of Poetry), संगीतशास्त्र (Musicology), आयुर्वेद व शल्यचिकित्सा (Health Science & Surgery), औषधीशास्त्र (Pharmacology), प्रशासनशास्त्र(Management Science), न्यायशास्त्र (Judicial Science) असे अनेक ग्रंथ, महान ऋषींनी अखंड परिश्रमाने तयार करून ठेवलेले आहेत. दुर्दैव असे की, स्वातंत्र्योत्तर काळात तयार केलेल्या शिक्षण धोरणांत, महान भारतीय संस्कृति व प्राचीन गौरवशाली इतिहास याचा विचारच केलेला नाही.

 

या अनुषंगाने संस्कृत सप्ताहात दररोज एका विषयाची तोंडओळख करून देण्याचा अल्पसा प्रयत्ंन करून त्यात संगीत, रसायनशास्त्र, न्यायशास्त्र, व्यवस्थापनशास्त्र, आरोग्यशास्त्र, साहित्य, गणितशास्त्र यातील काही विषयांवर प्रकाशझोत टाकण्याचा प्रयत्न करणार आहे. 

पठामि संस्कृतं नित्यम, वदामि संस्कृतं सदा |

ध्यायामि संस्कृतं सम्यक, वन्दे संस्कृत मातरम ||१||

मुकुंद भालेराव

प्रमुख: प्रचार विभाग, देवगिरी प्रांत, संस्कृत भारती

********************************************

|| संपर्क ||

| Twitter: @mukundayan Instagram: mukundayan

| Telegram: mukundayan Blog: Mukund Bhalerao |

| Skype: Mukundayan | E-Mail: mukundayan@yahoo.co.in

==================================================

 

China is pushing India 

In last sic months or so, China is trying to encroach upon the territory integrity of India as well as many small island nations around South China Sea. It is because China assumes that those small countries will be unable to face the onslaught of China. Reason being they have limited  resources, both economic and defence. 

China's exports travel through Malaka straight and that route is intercepted by Indian waters. Therefore, if China resorts to a mischievous misadventure of blocking small island countries by dominating South China Sea, showing scant respect to international law, it losses to claim any right over free unhindered passage through Malaka straight and Indian waters and that will be very costly proposal for Chain, because it will push China to change its navigation route through or below Indonesia, which will be circuitous increasing the cost of export. 

It is trying to sandwich India between Arunachal Pradesh, Nepal, Ladakh and Aksai Chin on North and by putting its feet in Sri Lanka, Iran. But China is forgetting that Rusia form North, Japan form North East, Australia from South  and England, Germany etc form West are all with India, because China is adopting imperialism design. 

India's democratic values are very strong and well rooted. And so, America, England, Germany. France, Australia and Japan, all are willing to make a safety-net around India. 

India, unlike India in 1962, is well prepared, agile and all alert to push back China like it had done in Doklam and Galwan. 

China, at the same time, is facing home turmoil in Hong Kong and even in main country. Taiwan is opposing China too. India with its "Peace & Prosperity for All"  had already won the hearts of all. India' Army, Navy and Air Force are well equipped and strengthened better today. Indian scientists and organization like DRDO, RD&EE etc. are providing full support defence services to augment their  assailing powers. 

India is within its rights to protect its territorial integrity & nation's sovereignty and is determined to assert everywhere and anywhere, at any cost. 

#sovereignty #terriotorialintegrety #peaceand prosperity #democracy #internaitonallaw, #indianwaters 

You Also Have Inner Power

Story Excerpt from “Marriage which could not be stopped” from the E-Book

Shweta called her father and communicated, “Papa, I decided to get marry. Shweta was waiting for her father’s response, but the call got disconnected. So, she called up again, but her father was not picking up. She got an audio message form her father, “You know the ritual of throwing rice and coins symbolizes that you are repaying back us, for keeping you in the house and spreading happiness and prosperity in all corners of the house. Bitiya, hamne kya gunah kiya jo tum hame bidaikee rasm bhi nasseb nahi kar rahi ho?” She heard that and her heart started lamenting with an anguish and pain. She, for a moment felt that she is robbing priceless memorable happy moment form her father and mother too. She got uneasy and restless. What to do? 

“Mr Shekhawat, now this court passes this order. I rely on the judgement of Hon. Supreme Court of India, on the point of two adults marrying from different castes. ‘Once the fundamental right is inherent in a person, the intolerant groups who subscribe to the view of superiority class complex or higher clan cannot scuttle the right of a person by leaning on any kind of philosophy, moral or social, or self-proclaimed elevation.

Order Your Copy here: https://www.amazon.in/You-Also-Have-Inner-Power-ebook/dp/B08BX27J99 for #fiction #anthlogy #socialharmony #treasureofhappiness #daughter #justice

मुझे तूम नजरसे गिरा तो रहे हो..

[सबाह फैझ अली]

Indian subcontinent is rich with Urdu literature, especially Gazals. Ghalib is known more across the continent. There are more Shayars, like Faiz Ahmed Faiz, Nida Fazali etc. Everybody does not understand Urdu or Farasi and hence, I felt a need to make it available for those who do not understand Urdu or Farsi. 

In this, direction, this is the maiden attempt. The below is the famous gazal penned by Sabah Faiz Ali and sung by many, but most soul touching is sung by Mehadi Hasan. Nusrat Fate Ali Khan, Anuradha Poudwal had also sung it. It is real unique experience to listen this gazal by Mehadi Hasan...

You are demeaning me, but you can never forget me……

Do not know but, I am feeling it surely

that you could not, erase my love,

Wherever you go, 

You will remember me

sometime like a song or, in flowing tears on your

cheeks……

You will find me restless, anywhere you go

Because I have lighted me, Love-lamp with sincerity,

And even if you want, You could not

darken my lamp….

When you hear my name, Oh Dear,

You will be restless, And Mind,

You will miss a pulse, your eyes will be dampened

by a dark acute pain, and if somebody asks You,

reason for your cry, even if you wish, Hey,

you will fall and fail to, tell the reason why……….

My heart is beating like a wildfire, and it is igniting my desires

by trickling my tears, I am sure one day you will realise,

but then I will not be there, in your life,

and then, even if, you yearn to invite me, you could not, so sad my Love….

I am very much thankful to #Dr Jairna Sani #Dr VInay Waikar for their literary work on Urdu Gazal, "Aiena-E-Gazal". https://www.instagram.com/mukundayan/

Prayers Sailed the Boat

www.mukundbhalerao.com

bhalerao.mukund@gmail.com

Ramesh was doing some petty jobs at Katpor in Gujrat, like plumbing, electrical and so on. His father was a primary school teacher in the same village. Katpor is situated on the southern bank of river Narmada. Ramesh has one childhood friend, Suresh.

One day, when Ramesh was doing some work at home, he received a phone call form Suresh, who told him that he is not well and requested Ramesh to help him for ferrying the Parikrama pilgrims.  

Parikrama, a circumambulation of a river Narmada has been practiced by Hindus, Jains, and Buddhists since thousands of years. Narmada Parikrama is a holy pilgrimage of almost four thousand kilometres journey cleansing body, mind, and soul.

Suresh has a small boat for ferrying pilgrims from Katpor, on southern bank of river Narmada to Mithi Tala, northern bank. That was full moon day, on which Suresh requested Ramesh to captain his boat. Being a childhood friend, Ramesh agreed to do. It was around 3.30 p. m. That day, high tide time was to start at about 5 p.m. Sailing was to be done through backwater to enter sea. Suresh asked Ramesh to pick up the motorboat key form the Boat Station.

Ramesh went to boat station, where the registered pilgrims normally wait to board the boat for going to Northern Mithi Talai. Ramesh collected keys and made entry in the register. He asked all his passenger to follow him. They reached the boat at 4.30 p.m. They were fifteen people in their mid-fifties, twelve men and three females, two of which were Dervish and 4-5 Sadhus, in their peculiar Saffron clads. It takes approximately four hours to sail through the Arabian sea, after entering through backwater form southern bank.

By the time boat entered sea water, it was almost the sunset. Reddish sun rays were flying over the water making it beautiful. Dervish were chanting the Sufi bhajans. Later, Sadhus started chanting Kabir’s dohas and Sant Tukaram’s Abhangas. All fellow pilgrims had joined cores. Everybody was enjoying the sailing. All immersed in the devotional environment completely. Blue sky was full of twinkling stars and all around was vast sea. Nobody realised how they completed the long four-hour sailing and almost reached the Mithi Talai, on northern bank of Narmada.  

Since the jetty was small and lot of boats already arrived there were anchored for getting passengers alighted, Ramesh was waiting at distance, waiting for clearance to anchor his boat. One of the passengers mobile ranged and he picked up the call.

“Hello, Mr Sharma, where are you?” Suresh was asking form other side.

“Surehsh bhai, we have reached Mithi Talai. Where are you?” Mr Sharma questioned back.

“I am at Katpor and not well. I am trying Ramesh’s number since long, but I could not talk to him. Can you please give your phone to him? I want to talk to him urgently.” Suresh requested.

Mr Sharma handed over his handset to Ramesh.

“Ha Suresh bhai kem cho?” Ramesh greeted.

“Hey, form where you got refuelled diesel in the boat?” Suresh asked.

“Refuelled? What are you talking Suresh?” Ramesh was astonished with the question.

“Ramesh bhai, when I called you in the noon, I forgot to tell you that the boat is already on reserved fuel and you need to refuel it first.” Suresh revealed the astonishing fact.

“What? Boat was on reserve? No. No. It is not possible. How it can be?” Ramesh could not believe. “But then, how we sailed without fuel and reached northern bank Suresh bhai?”

“I do not know. If you do not believe me, go and check fuel indicator.” Suresh asked him.

Ramesh and other passengers went and saw the fuel indicator and really it was showing below reserve.

Dervish and Sadhus looked at Ramesh, smiled and raised their hands for blessing.

#prayers #Sadhu #Darvish